Cmentarz Stary przy ul. Raciborskiej w Kędzierzynie-Koźlu – milczący świadek historii

W sercu dzielnicy Koźle, przy ulicy Raciborskiej, znajduje się jedno z najstarszych i najbardziej historycznych miejsc pochówku w Kędzierzynie-Koźlu. Cmentarz, którego początki sięgają drugiej połowy XIX wieku, rozciąga się na powierzchni około 2,19 hektara i przez dekady był miejscem spoczynku dla mieszkańców różnych wyznań i narodowości.

Historia i przemiany

Początkowo funkcjonowały tu dwa odrębne cmentarze — katolicki i ewangelicki — oddzielone nie tylko murami, ale i światopoglądem. W 1917 roku, w czasie I wojny światowej, doszło do ich symbolicznego połączenia. W obliczu wspólnego cierpienia wojennego, granice wyznaniowe zaczęły się zacierać. Niestety, zjednoczenie nie przełożyło się na skuteczną ochronę zabytków. Spór kompetencyjny między kozielską parafią a władzami miasta przez lata hamował działania konserwatorskie.
Dopiero w 1994 roku, gdy gmina przekazała zarządzanie cmentarzem Miejskiemu Zakładowi Cmentarnemu, rozpoczęto niezbędne prace porządkowe i zabezpieczające. Choć cmentarz formalnie pozostaje czynny, nie dokonuje się już na nim nowych pochówków. Mimo to, zachował wiele cennych elementów, które świadczą o jego dawnym znaczeniu.

Architektura sakralna

Na terenie nekropolii znajdują się dwie kaplice, każda reprezentująca odmienny styl i tradycję:
  • Kaplica katolicka
  • ■
    Przypomina wiejski domek lub budynek z kolonii robotniczych
  • ■
    Murowana, otynkowana, z dachem dwuspadowym i wieżyczką na sygnaturkę
  • ■
    Choć częściowo zniszczona, zachowała oryginalne drzwi i dachówkę typu „karpiówka”
  • Kaplica-mauzoleum z kryptą- ewangelicka
  • Stylizowana na grecką świątynię, przypominającą panteon
  • Zbudowana na planie prostokąta, z dachem pokrytym blachą cynkową
  • W znacznie lepszym stanie niż kaplica katolicka, nadal robi wrażenie swoją monumentalnością

Znaczenie kulturowe i pamięć

Dawny układ kwater jest dziś trudny do odczytania — szerokie aleje boczne zarosły trawą, a wiele inskrypcji na nagrobkach zostało bezpowrotnie zniszczonych. W 1953 roku, w ramach działań ideologicznych, usuwano napisy w języku niemieckim, co pozbawiło cmentarz cennych źródeł historycznych.
W zachodnim rejonie nekropolii wciąż można dostrzec pokrzywione, spiżowe krzyże z 1914 roku — jedyne ślady po zmarłych w niewoli Francuzach, Rosjanach i Włochach. Te milczące pomniki przypominają o wielokulturowym charakterze Koźla i o dramatycznych losach ludzi, których życie zakończyło się z dala od ojczyzny.
Choć większość nagrobków jest dziś mocno zniszczona, cmentarz przy ul. Raciborskiej pozostaje ważnym świadectwem historii miasta. Spoczywają tu dawni mieszkańcy — przedstawiciele różnych wyznań, środowisk i narodowości — których obecność wciąż wyczuwalna jest w ciszy tego miejsca.